Nowe życie Wieży Ciśnień w Śremie

Zdjęcie: fot. ze zbiorów Urzędu Miejskiego w Śremie

Kompleksowa renowacja

W październiku 2024 roku, Urząd Miejski w Śremie razem z Muzeum Śremskim złożyły projekt „Odrestaurowanie oraz adaptacja na nowe cele Wieży Ciśnień w Śremie”. W sierpniu 2025 roku śremski ratusz przekazał informacje na które niecierpliwie czekali śremianie. Projekt otrzymał dofinansowanie w kwocie 24 765 126,27 zł, przy całkowitej wartości wynoszącej 30 992 987,84 zł. Kompleksowa renowacja historycznego obiektu, będącego jednym z symboli miasta dostosuje go do nowych funkcji turystycznych i edukacyjnych, przekształcając go jednocześnie w dostępny dla zwiedzających punkt widokowy. W planach są również interaktywne atrakcje, strefy gier edukacyjnych, a także sala projekcyjna w dawnym zbiorniku wodnym, w której będzie można obejrzeć filmy pokazujące historię śremskich wodociągów i rolę wody w życiu miasta.

W historycznej budowli będzie też centrum informacji miejskiej.

Planowane działania obejmą prace konserwatorskie, modernizację więźby dachowej i klatki schodowej, adaptację zbiornika na salę projekcyjną, instalację nowoczesnych systemów oraz budowę dwóch nowych obiektów z zielonym dachem, w których mieścić się będą sala wystawowa i wspomniany wcześniej punkt informacji turystycznej.

Symbol miasta

Wieża wodociągowa to jeden z najbardziej charakterystycznych obiektów w mieście. 43,7 metrowy budynek, usytuowany w lewobrzeżnej części Śremu, w jednym z najwyższych punktów, góruje nad miastem, będąc jego najbardziej chyba rozpoznawalnym symbolem.

A wszystko zaczęło się w 1907 roku, kiedy to w Śremie powstały Wodociągi Miejskie. Decyzja o ich powstaniu spowodowana była zwiększającą się populacją i coraz większym zapotrzebowaniem ludności na wodę.

Studnie artezyjskie przestały wystarczać, jednym z pierwszych zadań było więc odnalezienie źródeł wody pitnej. Wykonano kilka odwiertów, m.in. w pobliżu dworca kolejowego, zmieniając kilkukrotnie- ze względu na napotykane trudności, plany i projekty budowy. Podjęto też decyzję o postawieniu stacji pomp koło gazowni. Budowa wodociągów była potrzebnym krokiem mającym podnieść higienę sanitarną śremian i samego miasta. Projekt przewidywał budowę kompleksu urządzeń wodociągowych, obejmującego studnie głębinowe na ul. Farnej, stację uzdatniania wody i przepompownię na ul. Franciszkańskiej oraz wodociągową wieżę ciśnień na ul. Mickiewicza.

Całą infrastrukturę wykonało przedsiębiorstwo budowlane Gustawa Wilda, a samą wieżę , wzniesioną w latach 1908- 1909, zaprojektował inżynier Ksawery Geisler, który jest również autorem projektu podobnej stylistycznie wieży ciśnień w Kościanie.

Specjalizował się w inżynierii wodociągowej, karierę zawodową rozpoczął w Bydgoszczy, a później, w 1905 roku, przeniósł się do Poznania. Był jedynym rodzimym twórcą i projektantem wodociągów w miastach prowincji poznańskiej, pozostali specjaliści pochodzili spoza niej i były to z reguły renomowane biura inżynieryjne z Rzeszy Niemieckiej.

Historyzm w architekturze wodociągowej

Budowla stanęła na niewielkim sztucznym nasypie, w miejscu, w którym prawdopodobnie stał pierwszy miejski kościół – św. Mikołaja, o którym źródła mówią już w 1298 roku. Ostatnie wzmianki w dokumentach pochodzą z roku 1799. Kilka lat później pozostałości świątyni zostały rozebrane przez właściciela podmiejskiego folwarku.

Geisler w swoim projekcie nawiązał do wzorców ikonograficznych średniowiecznego budownictwa obronnego, przetwarzając jego historyczne, bliskie stylowi romańskiemu detale. Do dziś w niemienionej formie, wieża jest doskonałym przykładem historyzmu w architekturze wodociągowej początku XX wieku. Zbudowana ją z cegły, na planie kwadratu. W opisie konserwatorskim czytamy:

„Cztery kondygnacje trzonu wieży wieńczy wydatny machikułowy gzyms, nad którym znajduje się ostatnia, szersza od trzonu kondygnacja wieńcząca. Głowica wyróżnia się płaskimi, schodkowymi szczytami nałożonymi na elewację oraz ośmiokątnymi wieżyczkami nadwieszonymi poza jej obrys i zwieńczonymi 8-połaciowymi dachami. Całość nakryta została wysokim dachem namiotowym o ceramicznym pokryciu, zwieńczonym pośrodku ośmioboczną rotundą o spiczastym hełmie.”

Na najwyższym poziomie budynku znajduje się też zbiornik mogący pomieścić 250 metrów sześciennych wody. Dzięki skopiowanej ze Swarzędza przeszklonej wieżyczce z galerią na szczycie głowicy, wieża mogła pełnić też funkcję punktu widokowego. Podstawa licowana jest kamieniem. Na poszczególnych kondygnacjach trzonu znajdują się okna o różnorodnych kształtach. Wejście do wieży, okolone ozdobnym neoromańskim portalem, znajduje się od strony ul. Mickiewicza.

Obie zaprojektowane przez Geislera wieże, śremska i kościańska, wykonane niemal w tym samym czasie były ostatnimi jego projektami, co wynikło z kłopotów, które dotknęły firmę w trakcie równoczesnej pracy przy obu realizacjach.

W ocenie architektów (i nie tylko), śremska wieża jest jedną z najpiękniejszych wież wodociągowych w Polsce, zarówno ze względu na architekturę jak i usytuowanie, a co za tym idzie widok, jaki rozpościera się z góry.

Wieża w Śremie, jest też dla mieszkańców symbolem powstania wielkopolskiego.

To właśnie na jej szczycie, 30 grudnia 1918 roku, harcerze ze śremskiej Drużyny im. Tadeusza Rejtana pod dowództwem Mariana Kujawskiego, wywiesili powstańczą flagę, na znak przejęcia miasta przez Polaków, po tym jak stacjonujący w mieście niemiecki garnizon, po pertraktacjach oddał miasto bez walki. W akcji wzięli udział również: zastępca dowódcy Wincenty Klaczyński, Jan Kil, Marian Tuszyński. Wiktor Rogalewski, Antoni Bartkowiak, Franciszek Reus oraz nieznany z imienia – Owczarczak. 27 grudnia 2007 roku, podczas obchodów 89. rocznicy wybuchu powstania, obok wieży umieszczono tablicę upamiętniającą te wydarzenia.

W 1985 roku wieża została wpisana do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego.